Mentalizasyon Temelli Terapi (MBT)
Mentalizasyon Temelli Terapi (MBT) diğer adıyla Zihinselleştirme Temelli Terapi, Anthony W. Bateman ve Peter Fonagy tarafından Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB) olan hastaların tedavisi için geliştirilmiş ve bu bozukluk için kanıta dayalı tedavi yaklaşımlarından biri olarak kabul edilmektedir. Mentalizasyon Temelli Terapi, psikodinamik unsurları sistemik ve bilişsel yönlerle genişleten bütünleştirici bir terapi yaklaşımıdır. MBT'de mentalizasyon temelde öğrenilebilir bir şey olarak kabul edilir. Kişilik bozuklukları için bozukluk modelinde, bu psikoterapi yöntemi, Borderline Kişilik Bozukluğunun temel sorunlarının - ki bunlar arasında kişilerarası problemler, duygusal düzenleme bozukluğu ve dürtüsellik bulunmaktadır - hastaların duygusal olarak anlamlı ilişkilerde mentalizasyonu sürdürme zorluklarıyla ilişkili olduğunu varsayar. Terapinin amacı, özellikle kişilerarası duygusal bağlamlarda mentalizasyonun stabilizasyonunu veya teşvik edilmesini sağlamaktır, bu da başlangıçta terapistle ilişkinin uygun olması açısından önemlidir. Mentalizasyon Tabanlı Terapi (MBT), özellikle Borderline Kişilik Bozukluğu gibi ciddi yapısal bozuklukları olan hastaların tedavisinde kullanılır. Tedavi odak noktası, hastanın kendi deneyimini anlayıcı bir bağlamda yerine koyma yeteneğindeki eksikliktir ve diğer insanların iç süreçlerini tanımak ve anlamak konusundaki zorluktur. Hastanın ortaya çıkan duyguları doğrudan kökenlerine yönelik incelenir ve anlama bağlamına yerleştirilirken, karşı tarafın davranışları ve deneyimleri analiz edilir ve açıklayıcı bir ilişki bağlamına yerleştirilir. MBT'nin etkinliği hem poliklinik hem de yarı-yatılı tedavi şeklinde bireysel ve grup terapisi ortamlarında doğrulanmıştır.
Mentalizasyon Tabanlı Terapi (MBT) başlangıçta Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB) olan hastaların tedavisi için geliştirilmiştir. Mentalizasyonun çok boyutlu konsepti, kendi davranışını ve diğer insanların davranışlarını zihinsel nedenler atfetme yeteneğiyle yorumlayabilme yeteneğini tanımlar ve ciddi kişilik bozukluklarının (özellikle BKB'nin) etiyopatogenezini açıklamak için merkezi bir özellik olarak kabul edilir. MBT, psikodinamik kökenlere sahip bütünleştirici, manualize edilmiş bir yöntem olarak kendini tanımlar ve artık diğer bozukluklar (örneğin depresyon, yeme bozuklukları gibi) ve farklı yaş grupları için de uyarlanmıştır. MBT, bireysel ve grup oturumlarını içerir, yaklaşık 12-18 ay süreyle planlanmıştır ve yatarak veya poliklinikte uygulanabilir. Özel bir açık ve meraklı terapötik tutum olan "Bilgisizlik" ve MBT'ye özgü müdahaleler (örneğin "Durdur, Geri Sar, Araştır" veya "Meydan Okuma") ile affektif olarak anlamlı ilişkilerde mentalizasyon becerilerini geliştirmeyi hedefler. MBT için randomize kontrollü çalışmalardan bazı etkililik kanıtları mevcuttur, ancak spesifik etkililik ve transdiagnostik gelişmeler için daha fazla araştırma gereklidir. Mentalizasyon Tabanlı Terapi (MBT), Anthony Bateman ve Peter Fonagy tarafından Londra'da başlangıçta Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB) olan hastaların tedavisi için geliştirilmiş olup şu anda mentalizasyon eksiklikleri ile ilişkili diğer psikiyatrik bozukluklarda da kullanılmaktadır. MBT, psikodinamik teorileri ve tedavi yaklaşımlarını genişletirken aynı zamanda bunları bilişsel-davranışsal, sistemik ve humanistik yaklaşımlarla birleştirerek yapısal bozuklukları olan hastalar için anlama imkanı sağlamayı ve etkili bir şekilde tedavi etme yöntemini göstermeyi amaçlar. Bu nedenle MBT, mentalizasyonun teşvik edilmesine odaklanan bütünleştirici transdiagnostik bir tedavi yaklaşımını temsil eder.
Mentalizasyon nedir? Mentalizasyon, kendi davranışının ve diğer insanların davranışının zihinsel nedenlerini hayal edebilme yeteneğini ifade eder. Zihinsel nedenler duygular, istekler, bilişler veya hedefleri içerebilir. Bu nedenlerle kendi ve diğer insanların davranışlarının arkasında açıklanabilir ve dolayısıyla belirli bir dereceye kadar öngörülebilir bir psikolojik süreç olduğu varsayılır. Mentalizasyon teorisi, psikanalizi modern empirik gelişim teorileri ve özellikle de Theory-of-Mind (ToM) gibi bilişsel teorilerle ilişkilendirmeye çalışır. Mentalizasyon konsepti, ToM'un bir genişlemesi olarak görülebilir çünkü biyografik olarak önemli ve affektif olarak anlamlı ilişki deneyimlerinin işlenmesini de içerir, özellikle erken bağlanma ilişkilerini. Konsept, metakognitif yeteneklere odaklanır; kişi kendi benlik durumlarına, bağlanma temsillerine ve affektif bağlamlardaki etkileşimlere doğru şekilde erişebilme yeteneği üzerinde durur. Mentalizasyon, kişinin duygusal durumuna, mevcut duruma ve ilgili kişilere bağlı olarak değişebilen ve belirli bozulmalara tabi olan dinamik bir değiştirilebilir yetenek olarak kabul edilir. Mentalizasyon, başarısız erken etkileşimler veya travmatik deneyimler nedeniyle genel veya bağlam özgü sınırlı olabilecek bir gelişimsel kazanımı temsil eder. Kişilik bozukluğu olan hastalarda ve muhtemelen şizofrenik bozuklukları olan hastalarda mentalizasyonun bu yönü, erken ebeveyn-çocuk etkileşiminin kalitesindeki bozulmadan dolayı özellikle sınırlı görünmektedir. Ancak affektif bozuklukları olan hastalar gibi diğer hasta gruplarında da mentalizasyonda belirli sınırlamalar bulunmaktadır. Bu nedenle mentalizasyon konsepti genel psikolojik bir yapı olup, zayıf duygu düzenlemesi ve dürtüsellik gibi psikopatolojik fenomenlerin ortaya çıkmasını anlamak için bir başlangıç noktası sunar. Ayrıca konsept, mentalizasyonun çöktüğü veya diğer kişilerin niyetlerinin sistematik yanlış yorumlandığı durumlar için bir anlama çerçevesi sunar. Bu noktada DSM-5'in alternatif modelindeki kişilik işlev seviyesi ile OPD-2'nin yapı ekseninin Mentalizasyon konsepti ile olan paralelleri de önemlidir ve anlamlıdır.
Mentalizasyon çok boyutlu bir kavram olarak. Mentalizasyon, diğer klinik kavramlarla (örneğin farkındalık („mindfulness“), empati, duygu farkındalığı ve psikolojik hassasiyet („psychological mindedness“)) örtüşmeler gösteren çok boyutlu bir kavramdır ve dört boyutta tanımlanabilir; bu da her birinin iki kutup arasında yer aldığı anlamına gelir: • Kendi-Diğerleri, • Duygusal-Bilişsel, • Açık-İma, • İçsel-Dışsal.
Bozukluk modeli:
Özellikle Borderline Kişilik Bozukluğu'nun (BKB) oluşumuyla ilgili klinik kavramlar detaylı bir şekilde incelenmiştir. BKB, erken olumsuz deneyimler ve işlevsiz mentalizasyonla etiyolojik olarak ilişkilendirilen bir bağlanma ve iletişim bozukluğu olarak kabul edilir. BKB hastaları, kendi davranışlarını ve diğer insanların davranışlarını zihinsel bir teoriye dayanarak anlama yeteneğinde bir bozulma gösterirler. Mentalizasyonun farklı yönlerinin klinik olarak incelenmesi sırasında, BKB'li yetişkinler için tipik sorunlar ortaya çıkar; bu sorunlar genellikle dört farklı mentalizasyon boyutunun birinin alt veya üst aktivasyonuyla ilişkilidir. Bu nedenle, BKB'li yetişkin hastalar, yüksek uyarılma durumunda otomatik yerine kontrollü düşüncelere eğilim gösterme, kendileri yerine diğer kişilere odaklanma, dışsal gözlemlenebilir zihinsel ipuçlarına (örneğin mimik) karşı aşırı hassasiyet gösterme ve duyguları dengelemek için bilişsel kutbun aktivasyonu yoluyla hareket edememe gibi problemler yaşarlar. Ayrıca, BKB'li hastalar sıklıkla hipermentalize olurlar, yani sosyal etkileşimlerde abartılı duygular veya motivasyonlar atfederler. Öte yandan, özel mentalizasyon eksiklikleri ayrıca yeme bozuklukları, psikoz, bağımlılık bozuklukları, antisosyal kişilik bozukluğu ve sosyal davranış bozukluğu olan gençlerde de görülebilir.
MBT, başlangıçta BKB'li hastaların tedavisi için özel olarak geliştirilen, yeni ve bütünleştirici bir tedavi yaklaşımını temsil etmektedir. MBT sürekli olarak geliştirilmiş ve artık depresyon, yeme bozukluğu veya antisosyal kişilik bozukluğu gibi diğer bozukluklarla da mücadelede kullanılmaktadır. Ayrıca, ergenler ve aileleri için de adaptasyonlar bulunmaktadır. Mentalizasyon, öğrenilebilir, değiştirilebilir ve dolayısıyla sistemli bir şekilde eğitilebilir bir beceri olarak kabul edilmektedir. Davranış terapisi beceri eğitiminden farklı olarak, anlamlı bağlanma ilişkileri bağlamında duygusal deneyimin önemi büyük bir önem taşımaktadır. Bu nedenle MBT'nin temel işlem ve terapi hedefleri şunlardır: 1) Var olduğunda mentalizasyonu sürdürmek. 2) Azaldığında onu yeniden kazanmak ve 3) bireyin mentalizasyon yapamadığı durumlarda da uygun şekilde mentalize etme yeteneğini artırmak.
Terapötik Tutum ve Teknikler. MBT'de terapist, psikodinamik terapilerdeki terapötik tutumdan farklı olan ve BKB'ye özgü kognitif-davranışçı veya bozukluk-spesifik terapilerle paralellik gösteren belirli bir terapötik tutum benimser. Terapist, her seansta aktif bir katılımcıdır ve hastaya karşı sürekli ilgili, meraklı, otantik bir tutum sergiler. Terapötik tutumun merkezi unsurlarından biri ayrıca terapistin, hastanın zihinsel durumunu ve kendi zihinsel tepkilerini fark etme ve bunları hastayla paylaşma konusunda temel bir açıklık sergilemesidir. Ayrıca, terapist, hastanın psikolojik deneyiminin uygunluğunu ilk başta anlamasa bile, bu deneyimi samimi bir şekilde kabul eden bilgisiz bir tutum sergiler. Terapist ayrıca, hastanın o anki mentalizasyon yeteneğine son derece duyarlıdır; bu yetenek anlık olarak değişebilir ve dolayısıyla terapistin tüm müdahaleleri hastanın mevcut mentalizasyon seviyesine uygun olmalıdır. MBT'nin bozukluk anlayışına göre, hasta, mevcut ruhsal durumlar hakkında düşünebilecek ancak bunlara hareket etmek zorunda olmayacak duygusal uyarılma seviyesinde olmalıdır. Ancak bu durumda karmaşık yorumlar veya bilişsel değerlendirmeler etkili bir şekilde uygulanabilir. Terapist, söylemlerinin hastada duygusal süreçleri tetiklemesinden sorumludur. Özellikle yanlış anlamalar durumunda terapist, bunları ele almak ve çözmekten sorumludur. Bireysel oturumlarda empati destekleyici bir tutumdan ilişki odaklı bir süreç deneyimine doğru adım adım geçiş yapılır. Destekleyici teknikler, hastanın subjektif deneyimini doğrulamak için kullanılır ve hastanın farklı bakış açılarından deneyimlediği şeyi birlikte yansıtabilmek için temel oluşturur. Bu amaçla terapist, zihinsel durumların açıklığa kavuşturulması ve keşfi için teknikler kullanabilir. MBT'nin grup oturumları, hastalar arasındaki kişilerarası bağlamda ortaya çıkan disfonksiyonel mentalizasyon süreçlerini belirlemek, anlamak ve geliştirmek amacıyla hizmet vermektedir. Bu süreçte, grup üyelerine farklı bakış açılarını yansıtabilme yeteneklerini geliştirerek kendi kendilerini iyileştirme süreçlerini başlatmalarına yardımcı olacak becerilerle donatılmaya çalışılır. Grup ortamında, karşılıklı anlayışın ve her bir grup üyesinin kendisi ve diğerleri için artırılması, duyguların ve ilişkili düşüncelerin özellikle empatik anlayışın artırılması amaçlanmaktadır.
Mentalizasyon Temelli Terapi (MBT), psikodinamik terapi kavramının değerli bir genişlemesi olarak kabul edilmektedir. MBT, mentalizasyon yapısına sistemli bir odaklanma ile karakterize edilir ve özellikle BKB'li hastaların tedavisi için uygun olmakla birlikte, antisosyal kişilik bozukluğu, depresyon, yeme bozuklukları gibi belirli mentalizasyon eksiklikleri olan diğer psikiyatrik bozukluklar ve sosyal davranış bozukluğu olan ergenler için de uygundur. Daha önceki MBT üzerine yapılan bilimsel çalışmalarda gösterildiği gibi, BKB'li hastaların özellikle içsel ve dışsal yansıma ile duygusal ve diğer insanlara odaklanma (kendine değil) konusunda belirgin mentalizasyon eksiklikleri olduğu görülmüştür. MBT'de özel bir terapötik tutum ve belirli teknikler aracılığıyla bu mentalizasyon eksiklikleri vurgulanır ve hastaya genişletilmiş, daha dengeli bir yansıtma yeteneği - yani mentalizasyon kutuplarının dengeye getirilmesi - sağlanmaya çalışılır. MBT'nin etkinliğine yönelik yapılan araştırmalar, bu tedavi yönteminin etkili olduğunu göstermiştir. Psikodinamik temellendirme sayesinde, MBT analitik ve derin psikolojik terapiye önemli bir ek olarak görülebilir. MBT, BKB'li hastaların ve kendini yaralayan davranışları olan hastaların tedavisi için önerilmektedir. Mevcut etkililik kanıtlarına rağmen, değişim mekanizmaları, medyatörler ve moderatörler dahil olmak üzere spesifik etkililiğe yönelik daha fazla araştırma ile kavramsal ve transdiagnostik gelişmeler gerekmektedir.
Abdullah ÖZER
Sosyal Çalışmacı, Bilim Uzmanı (Klinik Psikoloji), Aile Danışmanı
Uluslararası Akredite olmuş olduğu Psikoterapi Ekolleri ve Yöntemleri:
Ego-State-Therapy International (ESTI) Akredite Ego State Terapisti
Ego-State-Therapie Deutschland (EST-DE) Akredite Ego State Terapisti
Deutsches Focusing Institut (DFI) Akredite Focusing Danışmanı/Terapisti
Deutsche Gesellschaft für Sexualforschung e.V. (DGfS) Akredite Cinsel Danışman
Milton Erickson Gesellschaft für Klinische Hypnose e.V. (M.E.G.) Akredite Hipnoterapist
World Association for Positive and Transcultural Psychotherapy (WAPP) Akredite Pozitif Psikoterapi Danışmanı
Viktor Frankl Institute Vienna (VFI) Akredite Logoterapi ve Varoluşçu Analiz Eğitmeni
Avusturya Psikoterapi Meslek Yasasına uygun alınan Psikoterapi Eğitimleri:
Österreichisches Trainingszentrum (ÖTZ) onaylı Avusturya Sağlık Bakanlığı ve Psikoterapi Meslek Yasasına uygun 1320 saatlik "Psychotherapeutisches Propaedeutikum" (Psikoterapötik Propedötik) Psikoterapi Eğitimi
Uygulayıcısı olduğu Psikoterapi Ekolleri:
Psychodynamische Psychotherapie/Psychoanalytische Psychotherapie (Psikodinamik Psikoterapi/Psikanalitik Psikoterapi)
Körperorientierte Psychotherapie (Beden odaklı Psikoterapi)
Eye Movement Integration (EMI) - Göz Hareketi Entegrasyonu
Üyesi olmuş olduğu Uluslararası Mesleki Kuruluşlar:
International Society of Hypnosis (ISH)
European Society of Hypnosis (ESH)
Milton Erickson Gesellschaft für Klinische Hypnose e.V. (M.E.G.)
Viktor Frankl Institute Vienna (VFI)
World Association for Positive and Transcultural Psychotherapy (WAPP)
Deutscher Dachverband Für Psychotherapie (DVP) e.V.
Ebru Özer
Uzman Psikolog, Felsefeci, Aile Danışmanı
Uluslararası Akredite olmuş olduğu Psikoterapi Ekolleri ve Yöntemleri:
EMDR Europe (EMDR) Akredite EMDR Terapisti
World Association for Positive and Transcultural Psychotherapy (WAPP) Akredite Pozitif Psikoterapi Uygulayıcısı
Viktor Frankl Institute Vienna (VFI) Akredite Logoterapi ve Varoluşçu Analiz Eğitmeni
Akredite olmuş olduğu Ulusal Psikoterapi Ekolleri ve Yöntemleri:
T. C. Sağlık Bakanlığı Akredite Hipnoz Uygulayıcısı
T. C. Sağlık Bakanlığı Akredite Psikolojinin Tıbbi Uygulamaları Yetki Belgesi
Devam etmekte olduğu Uluslarası Psikoterapi Eğitimi:
IF Weinheim (IF Weinheim Institut für systemische Ausbildung und Entwicklung) onaylı Sistemik Psikoterapi Eğitimi EFTA-TIC (European Family Therapy Association Training Institutes) - Toplam Eğitim süresi 5 yılı kapsamaktadır.
Uygulayıcısı olduğu Psikoterapi Metodu:
Internal Family Systems Therapy/Richard Schwartz (İçsel Aile Sistemleri Terapisi)
Üyesi olmuş olduğu Uluslararası Mesleki Kuruluşlar:
Viktor Frankl Institute Vienna (VFI)
World Association for Positive and Transcultural Psychotherapy (WAPP)
Üyesi olmuş olduğu Ulusal Mesleki Kuruluşlar:
Türk Psikologlar Derneği (TPD)
EMDR Türkiye Derneği (EMDR)
Psikosentez Danışmanlık ve Eğitim Merkezi Türkiye İzmir'de ve Almanya Münih/Düsseldorf şehirlerinde Almanca ve Türkçe yüz yüze seanslar vermektedir. Bunun haricinden Dünya'nın neresinde yaşıyorsanız yaşayın Türkçe ya da Almanca Online Terapi, Online Cinsel Terapi, Online Psikoterapi ya da Online Psikolojik Danışmanlık ile SKYPE ya da WhatsApp üzerinden seanslara katılabilirsiniz. Bunun için Online Terapi sayfamıza göz atabilirsiniz.