Psikoterapi'de Savunma Mekanizmaları
Savunma mekanizmaları, bireyin bilinçdışındaki çatışmalarla ve anksiyetelerle başa çıkabilmek için geliştirdiği psikolojik stratejilerdir. Bu mekanizmalar, bireyin zorluklarla yüzleşmesini kolaylaştırır ancak genellikle uzun vadede ruhsal sağlığa zarar verebilir. Psikoterapide danışanın bu mekanizmaları fark etmesi, terapötik sürecin önemli bir parçasıdır. Aşağıda, savunma mekanizmalarını detaylı olarak açıklayan ve bunların terapide nasıl ele alındığını gösteren bir vaka incelemesi bulacaksınız.
Vaka: Savunma Mekanizmalarının Psikoterapide İncelenmesi
Danışan Profili ve Başvuru Nedeni
Vaka örneğimizde ele alınacak danışan, 29 yaşında bir erkek olan Ahmet’tir. Ahmet, bir süredir iş hayatında artan stres ve performans kaygısı nedeniyle uyku sorunları yaşadığını ve işte sürekli olarak eleştirilmekten korktuğunu belirtir. Ayrıca, özel hayatında ilişkilerinde yakınlık kurmaktan kaçındığını ve bu nedenle uzun süreli ilişkiler sürdüremediğini ifade eder. Ahmet, çocukluk döneminde ailesi tarafından yüksek başarı beklentisiyle büyütüldüğünü ve kendini sürekli olarak yetersiz hissettiğini belirtir.
Başvuru sırasında Ahmet’in kendisiyle ilgili farkındalık düzeyinin düşük olduğu, özellikle başkalarını eleştirme ve kendi duygularını bastırma eğiliminde olduğu gözlenir. Psikoterapi sürecinde Ahmet’in kullandığı savunma mekanizmaları belirgin hale gelir ve terapi, bu mekanizmaların keşfi ve çözümü üzerine yoğunlaşır.
Savunma Mekanizmaları: Tanımlar ve Örnekler
Psikoterapi sürecinde Ahmet’in sıkça başvurduğu bazı savunma mekanizmaları belirlenmiştir:
1. Bastırma (Repression)
Bastırma, bireyin kabul edemediği veya rahatsız edici duygularını bilinçdışına iterek unutmaya çalışmasıdır. Ahmet’in, çocukluğunda ailesinden gördüğü baskıyı ve bu baskı sonucunda yaşadığı başarısızlık korkusunu bastırdığı görülür. Özellikle iş yerinde, patronundan aldığı eleştiriler karşısında çocukluk dönemindeki yetersizlik hisleri tekrar yüzeye çıkmakta, ancak Ahmet bu duyguları fark etmek yerine bastırmaktadır.
Ahmet, terapi sürecinin başında ailesiyle ilgili olumsuz duygularını hiç dile getirmemiştir. Ailesini her zaman destekleyici ve sevgi dolu olarak tanımlamış, onların beklentilerini kabul etmiş gibi görünmüştür. Ancak, serbest çağrışım tekniği ve rüya analizi gibi yöntemlerle, çocukluk döneminde ailesinin ona yönelik yüksek beklentilerinin yarattığı baskının bilinçdışında bastırıldığı ve bu durumun günümüzde iş hayatındaki performans kaygısını tetiklediği açığa çıkmıştır.
2. İnkar (Denial)
İnkar, bireyin gerçekliği kabul etmeyip, onun varlığını reddetmesiyle ortaya çıkar. Ahmet, iş yerindeki sorunlarını kabul etmek yerine, sürekli olarak patronunun adil olmadığını ve iş ortamının gereğinden fazla stresli olduğunu savunmuştur. Terapide inkar mekanizmasının fark edilmesi, Ahmet'in kendi yetersizlik hisleriyle yüzleşmekten kaçındığını gösterir.
İş yerindeki başarısızlık korkusunu görmezden gelen Ahmet, terapi sürecinde bu kaygının kaynağıyla yüzleşmek zorunda kalır. Başlangıçta, patronunun eleştirilerine karşı sürekli savunmaya geçerek sorumluluğu kendisinden uzaklaştırmıştır. Ancak, terapistin rehberliğinde bu eleştirilerin, içsel bir yetersizlik ve başarısızlık korkusunu tetiklediğini anlamaya başlar.
3. Yansıtma (Projection)
Yansıtma, bireyin kendi kabul edemediği duygularını veya düşüncelerini başkalarına atfetmesidir. Ahmet, iş yerindeki olumsuzlukların kaynağının patronu veya iş arkadaşları olduğunu savunur. Kendisinin başarısız olma korkusunu kabul edemeyen Ahmet, bu duygularını başkalarına yansıtarak, onları eleştirmekte ve kendini savunmaya almaktadır.
Örneğin, Ahmet, patronunun sürekli kendisine karşı eleştirel olduğunu düşünmekte ve her fırsatta bunu dile getirmektedir. Ancak, terapi sürecinde bu eleştirinin aslında kendi içsel eleştirisi olduğu ve kendine karşı duyduğu yetersizlik hislerinin dışa vurumu olduğu fark edilir.
4. Rasyonalizasyon (Rationalization)
Rasyonalizasyon, bireyin rahatsız edici duygularını veya başarısızlıklarını mantıklı ve kabul edilebilir nedenlere dayandırarak açıklamaya çalışmasıdır. Ahmet, iş yerinde başarısız olmasının nedenini, patronunun beklentilerinin çok yüksek olmasına bağlar. Bu şekilde kendi sorumluluğunu azaltmaya ve duygusal yükten kurtulmaya çalışır.
Terapide Ahmet, bu savunma mekanizmasını sıkça kullanarak iş yerindeki başarısızlıklarını haklı göstermeye çalışır. Patronunun taleplerinin aşırı olduğunu savunarak, kendini başarısız hissetmekten kurtarmaya çalışır. Ancak, terapist bu noktada Ahmet’in gerçek kaygılarını görmesine yardımcı olur; iş hayatındaki sorunlarının daha derin bir içsel çatışmadan kaynaklandığını anlamasını sağlar.
5. Gerileme (Regression)
Gerileme, bireyin stresli durumlarda daha önceki gelişimsel dönemlere geri dönmesiyle ortaya çıkar. Ahmet, iş hayatındaki sorunlar büyüdükçe, çocukça davranışlar sergilemeye başlamıştır. İş yerinde tartışmalar sırasında kendini savunmak yerine içine kapanma ve bir çocuk gibi geri çekilme eğilimindedir.
Terapide Ahmet’in bu gerileme davranışları incelenir. Patronuyla yaşadığı çatışmalar, çocukluk dönemindeki otorite figürleriyle olan ilişkilerini tekrar canlandırmaktadır. Ahmet, çocukluk dönemindeki zayıflık hislerini tekrar yaşar ve buna karşı koyamadığında, o döneme geri döner. Terapist, bu noktada gerilemenin fark edilmesini sağlayarak Ahmet’in yetişkin bir bakış açısıyla sorunlarına çözüm getirmesine yardımcı olur.
6. Dışsallaştırma (Externalization)
Dışsallaştırma, bireyin içsel sorunlarını ve çatışmalarını dış dünyaya atfetmesidir. Ahmet, iş yerinde yaşadığı sorunların kaynağını tamamen dış faktörlere bağlar. Kendisini eleştirilere karşı savunmak yerine, dışsallaştırarak iş arkadaşlarını suçlar ve sorumluluktan kaçar.
Terapide, Ahmet’in dışsallaştırma eğilimi üzerine yoğunlaşılır. Özellikle, patronuyla olan ilişkisinde sorumluluğu kabul etmemesi, bilinçdışında yatan başarısızlık korkusunu maskelemeye yönelik bir davranış olarak ele alınır. Terapist, Ahmet’in bu mekanizmayı fark etmesini sağlayarak, kendi içsel çatışmalarına daha yakından bakmasına yardımcı olur.
Terapötik Süreç: Savunma Mekanizmalarının Fark Edilmesi ve Çözülmesi
Ahmet’in terapisi ilerledikçe, kullandığı savunma mekanizmalarının farkına varması sağlanır. Terapist, Ahmet’in bastırdığı duyguların yüzeye çıkmasına yardımcı olur ve bunların bilince getirilmesi için güvenli bir ortam yaratır. Ahmet, başlangıçta iş hayatındaki sorunlarını dışsal faktörlere bağlarken, terapinin ilerleyen aşamalarında bu sorunların içsel kaynaklarını fark etmeye başlar.
Özellikle bastırma ve yansıtma mekanizmalarının Ahmet’in günlük yaşamını nasıl etkilediği üzerinde durulur. Terapist, Ahmet’in geçmişte yaşadığı aile içi çatışmaların ve başarısızlık korkusunun, bugünkü iş hayatındaki sorunlarla nasıl bağlantılı olduğunu anlamasına yardımcı olur. Ahmet’in savunma mekanizmaları, özellikle patronu ile olan ilişkilerinde ve kişisel yaşamındaki ilişkilerinde belirgin bir rol oynamaktadır.
Terapötik sürecin sonunda, Ahmet’in savunma mekanizmalarını daha bilinçli bir şekilde gözlemleyebilmesi ve bu mekanizmaların işleyişini fark ederek daha sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmesi sağlanır. Ahmet, artık stresli durumlarda gerileme veya bastırma yerine, sorunlarla yüzleşmek ve duygusal çatışmalarını kabul etmek konusunda daha güçlü bir kapasite geliştirmiştir.
Sonuç: Savunma Mekanizmalarının Çözülmesi ve Terapötik İlerleme
Psikoterapide savunma mekanizmalarının fark edilmesi, bireyin içsel çatışmalarıyla yüzleşmesi için önemli bir adımdır. Ahmet’in vakasında görüldüğü gibi, savunma mekanizmaları bireyi kısa vadede koruyabilir ancak uzun vadede ruhsal sağlığı olumsuz etkileyebilir. Ahmet’in bastırma, inkar, yansıtma ve diğer savunma mekanizmalarını fark etmesi, terapi sürecinde derin bir farkındalık ve iyileşme sağlamıştır.
Savunma mekanizmalarının keşfi ve çözülmesi, bireyin geçmiş travmalarıyla yüzleşmesine, bugünkü sorunlarına daha sağlıklı bir bakış açısıyla yaklaşmasına ve ilişkilerini geliştirmesine yardımcı olabilir. Ahmet’in vakası, psikoterapide savunma mekanizmalarının nasıl ele alındığını ve bu sürecin birey üzerindeki derin etkilerini detaylı bir şekilde göstermektedir.
Abdullah ÖZER
Sosyal Çalışmacı, Bilim Uzmanı (Klinik Psikoloji), Aile Danışmanı
Uluslararası Akredite olmuş olduğu Psikoterapi Ekolleri ve Yöntemleri:
Ego-State-Therapy International (ESTI) Akredite Ego State Terapisti
Ego-State-Therapie Deutschland (EST-DE) Akredite Ego State Terapisti
Deutsches Focusing Institut (DFI) Akredite Focusing Danışmanı/Terapisti
Deutsche Gesellschaft für Sexualforschung e.V. (DGfS) Akredite Cinsel Danışman
Milton Erickson Gesellschaft für Klinische Hypnose e.V. (M.E.G.) Akredite Hipnoterapist
World Association for Positive and Transcultural Psychotherapy (WAPP) Akredite Pozitif Psikoterapi Danışmanı
Viktor Frankl Institute Vienna (VFI) Akredite Logoterapi ve Varoluşçu Analiz Eğitmeni
Avusturya Psikoterapi Meslek Yasasına uygun alınan Psikoterapi Eğitimleri:
Österreichisches Trainingszentrum (ÖTZ) onaylı Avusturya Sağlık Bakanlığı ve Psikoterapi Meslek Yasasına uygun 1320 saatlik "Psychotherapeutisches Propaedeutikum" (Psikoterapötik Propedötik) Psikoterapi Eğitimi
Uygulayıcısı olduğu Psikoterapi Ekolleri:
Psychodynamische Psychotherapie/Psychoanalytische Psychotherapie (Psikodinamik Psikoterapi/Psikanalitik Psikoterapi)
Körperorientierte Psychotherapie (Beden odaklı Psikoterapi)
Eye Movement Integration (EMI) - Göz Hareketi Entegrasyonu
Üyesi olmuş olduğu Uluslararası Mesleki Kuruluşlar:
International Society of Hypnosis (ISH)
European Society of Hypnosis (ESH)
Milton Erickson Gesellschaft für Klinische Hypnose e.V. (M.E.G.)
Viktor Frankl Institute Vienna (VFI)
World Association for Positive and Transcultural Psychotherapy (WAPP)
Deutscher Dachverband Für Psychotherapie (DVP) e.V.
Ebru Özer
Uzman Psikolog, Felsefeci, Aile Danışmanı
Uluslararası Akredite olmuş olduğu Psikoterapi Ekolleri ve Yöntemleri:
EMDR Europe (EMDR) Akredite EMDR Terapisti
World Association for Positive and Transcultural Psychotherapy (WAPP) Akredite Pozitif Psikoterapi Uygulayıcısı
Viktor Frankl Institute Vienna (VFI) Akredite Logoterapi ve Varoluşçu Analiz Eğitmeni
Akredite olmuş olduğu Ulusal Psikoterapi Ekolleri ve Yöntemleri:
T. C. Sağlık Bakanlığı Akredite Hipnoz Uygulayıcısı
T. C. Sağlık Bakanlığı Akredite Psikolojinin Tıbbi Uygulamaları Yetki Belgesi
Devam etmekte olduğu Uluslarası Psikoterapi Eğitimi:
IF Weinheim (IF Weinheim Institut für systemische Ausbildung und Entwicklung) onaylı Sistemik Psikoterapi Eğitimi EFTA-TIC (European Family Therapy Association Training Institutes) - Toplam Eğitim süresi 5 yılı kapsamaktadır.
Uygulayıcısı olduğu Psikoterapi Metodu:
Internal Family Systems Therapy/Richard Schwartz (İçsel Aile Sistemleri Terapisi)
Üyesi olmuş olduğu Uluslararası Mesleki Kuruluşlar:
Viktor Frankl Institute Vienna (VFI)
World Association for Positive and Transcultural Psychotherapy (WAPP)
Üyesi olmuş olduğu Ulusal Mesleki Kuruluşlar:
Türk Psikologlar Derneği (TPD)
EMDR Türkiye Derneği (EMDR)
Psikosentez Danışmanlık ve Eğitim Merkezi Türkiye İzmir'de ve Almanya Münih/Düsseldorf şehirlerinde Almanca ve Türkçe yüz yüze seanslar vermektedir. Bunun haricinden Dünya'nın neresinde yaşıyorsanız yaşayın Türkçe ya da Almanca Online Terapi, Online Cinsel Terapi, Online Psikoterapi ya da Online Psikolojik Danışmanlık ile SKYPE ya da WhatsApp üzerinden seanslara katılabilirsiniz. Bunun için Online Terapi sayfamıza göz atabilirsiniz.